بخش دوم

دارالعلم و كتابخانه سيد

در زمان سيد مرتضى رحمه الله شهر بغداد در مدتى كوتاه شاه گسترش علم و ادب بود. در آن روزگار شيفتگان دانش و معرفت از دورترين نقاط جهان به آنجا مى آمدند تا از محضر استادانى چون سيد مرتضى توشه اى گرفته، به ديار خود بازگردند و اقوام خود را

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ارشاد نمايند. در ظاهر هيچ مشكلى براى تحصيل علوم و معارف انسانى و اسلامى فرا روى آنان ديده نمى شد جز فقر و تنگدستى افراد - بويژه در سالهايى كه قحطى شديد در شهر رخ نمود و مردم از جمله دانش پژوهان را در تنگنا و سختى قرار داد. در آن سالها طلاب بيش از ديگران براى تاءمين زندگى و نيازمنديهاى تحصيلى خود در زحمت بودند و كتابخانه اى نيز در آن زمان در شهر وجود نداشت. از اين رو سيد مرتضى بر آن شد تا بخشى از خانه خود را به اهل علم اختصاص دهد تا شاگردان و دانش پژوهان با استفاده از آن و كتابخانه اش، به تحقيق و مطالعه و مذاكرات علمى و تاءليف بپردازند؛ كه آن مركز بعدها (دارالعلم) ناميده شد. مرحوم علامه امينى مى نويسد: (ابن طى) گفته: او اولين كسى است كه خانه اش را دارالعلم قرار داد و براى مباحثه و 

مناظره آماده كرد. 

ابولقاسم تنوخى، قاضى مدائن و شاگرد سيد مى گويد: (كتابخانه وى (سيد مرتضى) داراى هشتاد هزار جلد كتاب بود كه او آنها را خوانده يا تاءليف كرده بود يا مطالب آنها را به خاطر داشت. 

كار ارزشمند ديگرى كه سيد مرتضى در اين زمينه انجام داد اين بود كه يكى از روستاهاى متعلق به خود را براى تاءمين كاغذ دانشمندان و فقها وقف نمود و مخارج زندگى شاگردان را نيز از درآمد املاكش مى پرداخت. )

البته معلوم نيست املاكى كه سيد در اختيار داشته از ملك شخصى خود وى

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بوده بلكه به احتمال زياد اين اموال متعلق به بيت المال بوده و سيد مرتضى آنها را در جاهاى مناسب از جمله در راه پيشبرد اهداف اسلام و تربيت شاگردان و رسيدگى به نيازمندان جامعه هزينه مى نموده است.

منبع

گلشن ابرار جلد اول صفحات٨٨-٨٩